شب صادق به بهانه یلدای هدایت

کیست خدایان را نفرین کند آنگاه که سقراط مرده است.

کیست یلدا را باور کند آنگاه که صادق مرده است.

به­ باورم تاریخ شکل ماهرانه­ ای از حافظه است. به ­بیانی، تاریخ آن حافظه ­ای است که با مهارت ساخته می­شود. حافظه­ ای که از گذشته ناپیدا می­آید و به حال می­رسد سپس به آینده ناپیدا می­پیوندد. حافظه تاریخی اما آن شمشیر دو لبه است که از سویی رفتگان را همواره زنده نگه می­دارد و از سوی دیگر همواره طلب مافات و جبران می­کند.

صادق هدایت که در زندگی همواره سودای مرگ دارد سرانجام می میرد آنجا که نباید بمیرد و می­میرد آنگاه که نباید بمیرد.

در تاریخ هیچ هنرمندی، هیچ فیلسوفی، شاعری و نویسنده­ای را نمی­شناسم که همچو هدایت به مرگ چشم دوخته باشد. من صادق را نه به خاطر آثارش بلکه به سبب آن شجاعتی که چشم در چشم مرگ می دوزد و در هیبت هولناک آن سوبلیم (sublime) می­شود، او را می­ستایم. در تاریخ و در حافظه جمعی ایران شاهدیم که هیچ کسی یارای نشستن در حضور مرگ و خیره ­شدن به چشمان او را ندارد. همه آنگاه می­میریم که باید بمیریم.

هدایت اما با مرگ خود نیز همانند حیات خویش، صادق است.  

پیر بلخ اما ­شب دیدار هدایت با فرشته مرگ را چنین می­سراید:

خندان و تازه رویی، سرسبز و مشک بویی

هم­رنگ یار مایی یا رنگ از او خریدی؟

حال که یونان بابت مرگ شوکرانی آن فیلسوف، یک سقراط به وی بدهکار است پس چرا فرهنگ ایران­زمین بابت مرگ سوبلیم صادق، یک هدایت به او بدهکار نباشد؟

حال که صفیر "پایان تاریخ" از اینجا و آنجا شنیده می­شود اگر قرار است پایان تاریخ را بیابیم و تشریح کنیم، لازم است که آغاز تاریخ را نیز بیابیم. نیچه و هدایت اما پنداری هر دو بی­تاریخ می­شوند و بنا ندارند که در گور آرام شوند. باور کنیم فرهنگ نیهیلیستی هم به مرگ نظر دارد و هم به حیات. به بیانی، هم فرهنگ مردگان است و هم فرهنگ زندگان و مگر نه آنکه صادق در "زنده به گور" همواره مرگ را قلم­فرساست:

"بی اختیار رفتم در قبرستان...اسم برخی از مرده ها را می­خوانم. افسوس می­خوردم که چرا به جای آنها نیستم. با خود فکر می­کردم: اینها چقدر خوشبخت بودند. بنظرم می­آمد که مرگ یک خوشبختی و یک نعمتی است که به آسانی به کسی نمی­دهند...مثل این بود که مرده­ ها به من نزدیک­تر از زندگان هستند."

مرگ آن نیرویی­ست که فراسوی فرهنگ می نشیند و تنها بدین وسیله است که:

 هدایت "نیستی" را سوبلیمه می کند،

نیچه هستی را

و ریلکه هر دو را.

در ایران­زمین "ولگاریزه" شدن مفهوم فرهنگ و کاربرد نابهنگام آن سبب شده است که نتوانم تعلق و تعین این مفهوم را به حوزه دینی و زبانی آشکار سازم و افزون برآن تفاوت فرهنگ با تمدن را نشان دهم.

استکهلم، شب میلاد یلدا